Heldere taal van Steven Derix: Rusland staat aan de rand van de afgrond.

Met dank aan de NRC.
Ik neem het artikel in zijn geheel over.
In de comments lees ik wel wat 'wij' er over denken.

‘Rusland staat aan rand van de afgrond’

Valeri Solovej Russen willen radicale politieke veranderingen, zo blijkt uit een recente opiniepeiling. Volgens de kritische politicoloog Valeri Solovej, die deze zomer werd ontslagen, komen die snel.

 

Valeri Solovej in een park bij het Rode Plein: „Een politieke crisis is onafwendbaar”.Foto Konstantin Salomatin

 

Valeri Solovej is niet bang voor grote woorden. „In de komende anderhalf jaar zal alles hier veranderen”, zegt hij zonder ook maar een spier te vertrekken. „We gaan een heel nieuw Rusland tegemoet.”

De Russische politicoloog en voormalig hoogleraar ontvangt in een restaurant bij metrostation Kaloezjskaja in een nette maar non-descripte buurt van Moskou, waar humeurige forensen zich een weg banen langs winkelcentra en grauwe torenflats.

Sinds zijn ontslag zit Solovej hier vaak – zo meteen heeft hij alweer de volgende afspraak. Deze zomer werd hij weggestuurd bij het MGIMO, de prestigieuze Moskouse universiteit voor buitenlandse betrekkingen. Op last van de regering, zo kreeg hij te horen: „Ze zeiden er niet bij of het ging om het ministerie van Buitenlandse Zaken of de presidentiële staf.”

Een jaar geleden zou zo’n voorspelling misschien schamper zijn weggewuifd. Maar na een zomer van protesten in Moskou en lokale verkiezingen waarbij regeringspartij Verenigd Rusland overal werd afgestraft, lijkt de heerschappij van Vladimir Poetin, twintig jaar na zijn aantreden, ineens minder eeuwigdurend. „In Rusland is een grote vraag naar hervormingen”, zegt Solovej. „Die vraag is nu net zo groot als in 1991, toen de Sovjet-Unie uit elkaar spatte.”

Wat gaat er volgens u gebeuren?

„Massale protesten zullen het regime op de knieën dwingen. Hoe, dat weet ik niet. Komt er een revolutie of een deal tussen de oppositie en het establishment? De dynamiek van een crisis valt niet te voorspellen.”

Deze zomer gingen tienduizenden burgers in Moskou de straat op, het Kremlin zette net zo veel veiligheidstroepen in en arresteerde honderden demonstranten. Poetins veiligheidsapparaat lijkt almachtig.

„Als het bij regionale protesten blijft, dan kunnen de autoriteiten ze aan. Maar op het moment dat ze een nationaal karakter krijgen, niet alleen in Moskou en Sint-Petersburg, maar zeg, in een stuk of tien grote steden, dan heeft de regering onvoldoende mankracht. De Nationale Garde telt in theorie 300.000 man, maar het regime kan alleen vertrouwen op de OMON [Russische Mobiele Eenheid]. Dat is een man of 20.000.

„Als er grote demonstraties zijn in verschillende Russische steden, dan zijn er in Moskou hooguit 2.500 mensen beschikbaar, heel weinig dus. Zowel in Rusland als in het Westen wordt de macht van de Russische regering erg overschat: zij is psychologisch zwak. De directe omgeving van Poetin is erg bang.” 

Hoe weet u dat zo goed?

„Invloedrijke kennissen van mij zeggen dat Rusland zich op de rand van de afgrond bevindt. Precies die formulering. En ze houden de president en zijn politiek daarvoor verantwoordelijk.”

Wat heeft Poetin fout gedaan?

„Er is al langer sprake van lethargie. In de eerste tien jaar van Poetins bewind ging het iedereen voor de wind. Sommigen kochten een jacht, anderen een iPhone, iedereen werd rijker. De afgelopen zes jaar zien we een daling van de reële inkomens. In geen enkel Europees land zou men een regering tolereren die verantwoordelijk is voor jaarlijks dalende inkomens. De lethargie is overgegaan in irritatie. Poetin werd opnieuw gekozen, en wat deed hij? Hij verhoogde de pensioenleeftijd. Dat lag zeer gevoelig, want de levensverwachting in Rusland is laag. Er was niets beters om de zogeheten ‘Poetinistische meerderheid’ in de Russische samenleving aan stukken te slaan dan dat. Het gevolg: de irritatie ging over in haat. Tijdens de protesten van 2012 [toen honderdduizend Moskovieten de straat op gingen] haatte slechts een deel van de stedelijke middenklasse Poetin. Nu haat een groot deel van Rusland hem.”

Volgens uw collega Jekaterina Sjoelman zijn regimes als het Russische in staat zichzelf telkens opnieuw uit te vinden. Het Kremlin kan toch concessies doen?

 

 

Lees ook ditinterview met Jekaterina Sjoelman

„Ik weet zeker dat dit soort regimes niet evalueren, ze storten in elkaar. Ik ken de mensen die de kern vormen van dit regime – Patroesjev [voorzitter van de nationale veiligheidsraad], Bortnikov [directeur van de FSB], Bastrykin [hoofd van het OM], Setsjin [bestuursvoorzitter Rosneft]. Zij zijn onverbeterlijk. Je kunt ze alleen ontslaan.”

Je kunt ook zeggen: zij hebben niets te verliezen.

„Zij zullen vechten tot de laatste snik, zij houden zich vooral bezig met de politiek. Maar er zijn anderen, die zich vooral met geldzaken bezig houden. Oligarchen die dicht bij president Poetin staan. Daar heerst een hele andere sfeer. Hun bevalt het helemaal niet, wat er nu gebeurt.”

Sjoelman zou zeggen: u praat niet op basis van empirische gegevens, maar vanuit uw eigen overtuiging.

„Natuurlijk heb ik overtuigingen. Er kan geen politieke analyse bestaan zonder moraal. Ik ben een aanhanger van de klassieke aanpak. Begrippen als ‘het volk’ en ‘vrijheid’ zijn basisbegrippen van de politieke filosofie. Daar waar de mens handelt, heerst altijd een zekere onvoorspelbaarheid. Hoe categoriseren we de vrijheidswil? Alleen door te kijken naar handelingen. Als een groep mensen overgaat tot een historische handeling – de bestorming van de Bastille, of het neerhalen van de Berlijnse Muur – verandert de ‘bevolking’ op dat moment ineens in het ‘volk’. Onder invloed van een groots idee – het idee van vrijheid.”

Solovej leunt wat vermoeid achterover.

Het gaat niet geweldig met Ruslands economie, maar het volk lijdt geen honger, zoals in 1917.

„Politieke veranderingen komen niet omdat er geen eten is. Protest wordt geboren in de middenklasse, zij die de mislukking van hun strategie onder ogen moeten zien, een strategie van groeiende verwachtingen: alles wordt op termijn beter. Ja, het was beroerd, er is nu geen politieke vrijheid, maar economisch zijn we er wel op vooruitgegaan.”

Wanneer bestormt het woedende volk het Kremlin, denkt u?

„Het moeilijkste is altijd om een precieze datum te noemen. Het protest zal grimmiger worden.”

Zal er bloed gaan vloeien, denkt u?

„Dit hangt er vanaf waar je het mee vergelijkt. In vergelijking met Libië en Egypte zal het vreedzaam zijn. En ik denk dat het mogelijk is om het aantal [113] slachtoffers van de [Oekraïense] Maidan-opstand te voorkomen.”

Wat doet u sinds uw ontslag?

„Ik probeer een maatschappelijke, nationale coalitie te vormen. Geen politieke partij, maar een unie van maatschappelijke organisaties. Met als doel: de vreedzame demontage van het regime. Ik denk dat de tijd daarvoor gekomen is.”

Iedereen kan zich toch verenigen rond Aleksej Navalny? Hij is de leider van de oppositie.

„Geen enkele oppositieleider in Rusland kan brede steun verwerven, ook Navalny niet. Hij is voor velen onacceptabel. Daarom kwam ik op het idee om iedereen te verenigen boven het niveau van de politiek. Zoals gebeurd is in de Sovjet-Unie en Oost-Europa bij het einde van het communisme.”

Als we elkaar over twee jaar spreken, hoe groot is dan de kans dat Poetin er nog zit?

„Dat is uitgesloten.”
===============================================

59

procent van de Russische bevolking is voorstander van ingrijpende hervormingen binnen de Russische overheid en economie, zo blijkt uit onderzoek van het onafhankelijke onderzoeksinstituut Levada-Centrum en het Carnegie-Centrum in Moskou. Twee jaar geleden was dat nog 42 procent van de bevolking.

25

procent van de Russen die hervormingen willen, noemen ‘Poetin en zijn omgeving’ als een van de instituties die moeten veranderen. In 2017 was dat nog 15 procent. Grootste steen des aanstoots van hervormingsgezinde Russen is de overheidsbureaucratie – 69 procent wil die op de schop nemen – gevolgd door de oligarchen (67 procent).

68

procent van de Russen is positief over het functioneren van president Poetin. Na de verhoging van de pensioenleeftijd in 2018 begon de (traditioneel hoge) rating van Poetin te dalen, maar sinds het begin van dit jaar stijgt de populariteit van de Russische president weer licht.

19

zetels heeft regeringspartij ‘Verenigd Rusland’ in de gemeenteraad van Moskou, na lokale verkiezingen eind september. Dankzij de hulp van de vijf zetels van de partij ‘Ons Moskou’ (een satelliet van Verenigd Rusland) behield de regering ternauwernood de meerderheid in het parlement (de Doema), die 45 afgevaardigden telt. 21 zetels worden bezet door oppositiegezinde raadsleden.